میزگرد شعر آیینی: در شعر آئینی یک مشت دانه داریم که تسبیح نیست!

 _________________________________________________________________________________________________

به گزارش روضه نیوز ؛چندی پیش همزمان با میلاد حضرت زهرا سلام الله علیها چندتن از شاعران آئینی کشورمان مهمان دفتر روضه نیوز بودند و پیرامون بایسته های شعرآئینی گفتگوی مفصلی انجام شد.
میزگرد با حضور سید حمید رضا برقعی و سید محمد جواد شرافت شروع شد و در ادامه سید محمد مهدی شفیعی و مرتضی حیدری آل کثیر نیز به دوستان اضافه شدند و تقریبا تا ساعت 2 بامداد گفتگو ادامه داشت.صحبت های مطرح شده را در ادامه بخوانید:



 
روضه نیوز:در مدتی که خدمت دوستان هستیم می­خواهیم در مورد شعر آئینی از خدمت شما استفاده کنیم و یک هم ­افزایی شود که بقیه دوستان از این مطالب استفاده کنند. در مورد بایسته ­های شعر آئینی، که اگر قرار باشد یک شاعر، شعر آئینی برای اهل بیت بگوید و مخاطب استفاده کند چه نکاتی دارد؟

محمد جوادشرافت:در مورد شعر آئینی که تعریف و اصالت اش چیست بارها گفته شده و مردم بهتر از ما می­دانند. اما اینکه یک شعر خوب آئینی چه ویژگی­ هایی باید داشته باشد؟ اولاً باید یک شعر خوب از لحاظ خیال، زبان و موسیقی عالی باشد، متأسفانه ما در محافل ادبی و هیئت به فرم توجه نمی­کنیم که هر موقع شاعر روشنفکری خواست مثال خوبی از شعر بزند، مصداق اش شعر آئینی خوب باشد. کما اینکه در قدمای ما این اتفاق می­ افتاد و فخرشان به شعر آئینی است حتی تعزیه موسیقی ما را زنده نگه داشته است.

 
گاهی موضوع عاشورا است اما شعر عاشورایی نیست

دوماً جدا از خوب بودن از لحاظ آئینی و مذهب باید از لحاظ معرفت هم خوب باشدمتاسفانه ما شاعران اینجا می­لنگیم که گاها حتی شعر آئینی ضد آئین می شود. مقام معظم رهبری می فرمایند ما می­گوییم سیدالشهدا شهید شد اما نمی­گوییم چرا شهید شد؟! آقای مجاهدی یک بحثی دارند می­گویند ما یک «شعر عاشورا» داریم ویک«شعر عاشورایی» داریم. شعر عاشورا از عاشورا می­ گوید شاید ضد آئینی هم باشد موضوع عاشورا است اما شعر عاشورایی نیست. از طرفی برخی شعرها عاشورایی هستند یعنی آن پیام و شور و انگیزه و اندیشه در آن هست. در شعر عاشورایی ممکن است موضوع شما عاشورا نباشد دفاع مقدس باشد:

 می­روم مادر که اینک، کربلا می­خواندم (سید حسن حسینی)

این شعر به‌ظاهر دفاع مقدس است اما موضوع آن عاشورایی است. این جنبه معرفتی خیلی مهم است و شاعر این توانایی را دارد. اولاً شاعر باید اندیشمند باشد. دوستان مداح ما بزرگ و کوچک تحت تأثیر شاعر کوچک و بزرگ هستند. مداح چاره ­ای ندارد جز اینکه شعر شاعر را بخواند.
در دیدار امروز مداحان با مقام معظم رهبری تمام جلسه شعرخوانی بود اصلاً دعب جلسه این است. نه یک بسم­ الله نه یک جانم فدای رهبر، می خواهم ارزش شعر را بگویم. از لحاظ فرم و محتوا باید خودمان را تقویت کنیم اگر حافظ هم شویم یک مقدار از کرامات اهل بیت نمی­توانیم بگوییم ولی در حد بضاعت خودمان می­توانیم شعر بگوییم.  و مهم­تر از این دو خودشان باید بخواهند. خلوتی که شاعر آئینی و هیئتی باید در کنار فن شعر داشته باشد خیلی مهم است، این خلوت باعث می­شود که آن بزرگواران مسیری جلوی پایت بگذارند که با یک استاد خوب آشنا شوی، با یک منبری و خطیب خوب آشنا شوی و چند چیز یاد بگیری. الآن مثنوی ­ای که آقا سید حمید خواند عالی بود.

تجلیل بایستی بعلاوه تحلیل باشد
عرض می کردم برخی شعرهای آئینی ما از آن سرچشمه با اندیشه همراه می­شود تجلیل بعلاوه تحلیل می­شود که این تحلیل خیلی مهم است و نتیجه اش می شود«گنجشک و جبرئیلِ» حسن حسینی در شعر عاشورایی،یا شعر«فقط» آقای مجاهدی که نمونه عالی است..
گاهی اوقات دچار مسائل سیاسی می­ شویم یک شاعر اهل بیت می­خواهد دغدغه ­های زودگذر را بگوید. لذا به او می گویند حتماً یمن را بیاور، بعد بنگلادش، تانزانیا هم یک اتفاقی افتاده است و فکر می کنند که کار درستی است.. یک صحبتی آقای کاظم کاظمی دارد خیلی قشنگ است می­فرماید: شعر ما یا موضوع آئینی و دینی داشته باشد یا موضع دینی. که دومی خیلی مهم­تر است که تو حرف ات را از منظر دین بزنی.
شعر حافظ به‌ظاهر عاشقانه است اما از منظر دین حرف می­ زند. متأسفانه موضوع ما دینی است شعری که درگیر تحریف، خرافه، نامستند بودن است یعنی موضوع آئین و موضع ضد آئین است!  شعرآئینی همانطور که اگر خوب باشد  می تواند کار ده ها منبر را بکند ممکن است هم یک شعری که سرمنشأ آن با شیاطین و اهریمن است با ده مقاله برابری می‌کند و برعکس.

 دچار نظم سرایی شده ایم و اتفاقی در شعر نمی افتد!

موضوع یا موضع، یک مقدار موضوع را فراموش کنیم و شعرباید شعر باشد الان ما بیشتر دچار نظم سرایی شده ایم، یعنی منظوم حرف می­زنند و اتفاقی در شعر نمی­افتد.
استاد مجاهدی می­ گفت اگر بخواهید شبیه مقتل و منظوم کنید که مقتل هست دیگر! شما قرار است چه نگاهی به آن اتفاق داشته باشید؟ گاهی اوقات این بیت شعر آقای مجاهدی را مثال می­زنم که در روضه می­گوید:

 می­ دوخت چشم حسرت خود را به قتلگاه
 انگشتری که همسفر گوشواره بود

 ایشان فضا را عوض کردند یعنی یک صنعت تشخیصی را اینجا آورده و از نگاه گوشواره و انگشتر به ماجرا نگاه می­کند. اگر شاعر دیگری باشد خیلی راحت می­گوید: گوش را پاره کرد و انگشتر را فلان کرد! خلاصه این حرف یعنی برای شاعر اشک در جلسه و گریه گرفتن در جلسه مهم­تر است، تا پیش از این جرئت چنین حرفی را نداشتم اما دو سال پیش مقام معظم رهبری در دیدار با مداحان فرمودند: اشک ملاک نیست.

از شاعر می پرسیم منبع شعرت کجاست؟می گوید:فلان نوار مداح!

برخی­ ها در همین جلسه رسمی گفتند ملاک لیتر گریه و اشک است!
شاعر وسیله و ابزار مداح می­ شود برای اینکه تفکر خود را در هیئت پیاده کند، به جایی اینکه شاعر در هیئت تأثیرگذار باشد مداح تأثیرگذار می­شود و این اشتباه است. به شاعر می­گوییم منبع این حرفت کجاست؟ می­گوید فلان نوار در شب فلان مداح...

روضه نیوز:گاهی اوقات هم که از شاعر می پرسیم منبع شعرت کجاست؟مداح می­گوید منبع آب دم در!

بله شاعری که متفکر نیست و مطالعه نمی­کند و شعر برایش معیار نیست صرفاً مقتل را منظوم می­کند. متأسفانه امروز بیت­ هایی می­شنوم که رویم نمی­شود برای شما بگویم که برای حضرت زهرا(س) چه گفتند!

نشان می­دهد تفکر پشت شعر شاعر نیست. تهران طوفان شد بیت آمد، مردم مردند! فلان از بالای داربست افتاد، حالا روز تولد حضرت عباس(س)هم بود شعر فرستادند:« هیچ می­دانی صحنه جانبازی عباس اکران می­شود»، چه ربطی به حضرت عباس دارد؟! طوفان آمده است عذاب آمده! و چنین موضوعاتی که هست.
جالبه وقتی داعش به عراق حمله کرد یک کسی برای من شعر فرستاد که حضرت عباس گوش داعش رو پیچوند آورد در عراق که از زینبیه دورشون بکنه!این چه شعر و استدلالیه!؟

آسیب شناسی یک بیت شعر که غلط مصطلح شده

بطور مثال و برای نمونه ببینید این بیت چقدر آفت دارد؟

ای که ره بستی به زهرا در میان کوچه ها
گردنت را می­شکست آنجا اگر عباس بود

1-    در اهل بیت فقط حضرت عباس غیور است.

2-    در این شعر حضرت عباس یک چهره خشن و اعصاب ندار معرفی می شود. بقیه می­توانند تحمل کنند او نمی­ تواند.

 3- ولایتمداری حضرت عباس را دارید زیر سؤال می­برید! حضرت عباس اگر می­خواست کاری کند آن موقعی که تیر به تابوت امام حسن(ع) زدند این کارها را می­کرد آن موقع هم بود. شاعر اصلاً فکر نمی­کند!

نقطه عطف شاعر آئینی فضای هیئت است

مرتضی حیدری آل کثیر:البته بنده مانند دوستان درگیر شعر گفتن برای مداحان نیستیم شاید سلب توفیق شدیم. اخیراً توفیق پیدا کردیم هیئت­ها دعوت می­کنند و مجبور می­شوم به معنای واقعی شعر بگویم. گاهی وقت­ها این کوشش برای جوشش ممکن است شاعر را سربلند بیرون بیاورد یا برعکس شود.
در کل نقطه عطف شاعر آئینی فضای هیئت است. یعنی هیئت فضایی است که شاعر می­تواند بهترین شعرها را بگوید. زمانی که شاعر بتواند شعرهای خوب خود را ارائه دهد می­تواند خیلی ثمربخش باشد تا اینکه بر اساس خواسته مداح شعر بگوید!حالا چه رسد که آن خواسته هم غلط باشد. چون بخش مهمی از شعرها به اعتقادات ما برمی­گردد وقتی به این قضیه می­رسد جبران­ ناپذیر است. مشکل اصلی ما نبود یک منتقد تمام عیار در شعر آئینی است.
شما ببینید شاعران ضد انقلاب میزگردهای موفقی دارند و اساتید را می آورند و نقد شعر می کنند و ما در این مسئله ضعیف هستیم.اوایل که وارد شعر امروز شدم اول با این مجله­ ها آشنا شدم مجله کلک و آزمون و غیره.از نبود منتقدان رنج می بریم یعنی منتقدی باشد که در نتیجه آن نه فقط به یک  نظم برسیم بلکه به شعری برسیم  که به­ عنوان شعر آئینی با شعرهای دیگر در تقابل باشد و با آن­ها رقابت کند از لحاظ جوهره شاعرانه داشتن. هر چه زودتر باید به داد شاعران آئینی و این آسیب­ها برسیم نه اینکه حضرت آقا در این زمینه بگویند من چند بار باید بگویم و این برای جامعه ادبی خیلی بد است.

روضه نیوز:البته اگر گیر شاعر حل شود گیر مداح هم حل می­شود.

مرتضی حیدری آل کثیر:گاهی اوقات مجله شعر یک نقدهایی می­ شداین‌قدر خوب بود که بعد ازخواندن آن مجله، دو سه شعر می­ گفتم.

 برخی امام حسینی را توصیف می­ کنند که یزید در آن نقشی نداشته!

محمد جواد شرافت: در سه حوزه آفرینش، آموزش و پژوهش، مشکل شعر آئینی در پژوهش است. در همین سال­ها شاهکارها نوشتند این طرف انقلاب با آن طرف اصلاً از نظر کمی قابل مقایسه نیست. از لحاظ فکری و عقیدتی نگاه کنید که شاعرهای دوران قاجار و صفوی تفکرشان چیست؟ امام حسینی را توصیف می­ کند که یزید در آن نقشی ندارد قضا و قدر بوده و فلک بوده. در حوزه پژوهش واقعاً ضعف دارد.
ما به بچه­ های دانشجو می­گوییم پایان­نامه­های خود را به سمت شعر آئینی ببرید خیلی حرف برای گفتن دارند. فقط بخواهید آثار آقای غزوه یا بیابانکی را بررسی کنیداتفاقات خوبی افتاده است بخصوص غزوه و حسن حسینی که اندیشه­هایشان غوغا می­کند. تا ازشان پایان نامه این چنینی می خواهید می­گویند پایان­نامه رفرنس می­خواهد! من به کجا باید بزنم؟ کتاب­های آقای مجاهدی. یک تفکری که در فضای آکادمیک ما هست که با شعر معاصر هیچ انسی ندارند حالا چه رسد به شعر معاصر آئینی!

 این خیلی بد است که همه کار بکنند و بعد ببینیم نظر رهبری چیست؟مثلا واقعا مداح تشخیص نمی ­دهد ترانه ­ای که می­خوانی با این جوان چه‌کار می­کند؟!

 بعد که آقا می­ فرمایند این کار اشتباه است، می­ گوید وای سبک ترانه خیلی بد است کم شعوری است!
با شاعران دیگر کشورها می توان تبادل مضمون کرد.

مرتضی حیدری آل کثیر:در سفرهای خارجی یک چیزهایی دیدم که آرزویم این بود شعر آئینی به جایی برسد که بتوانم از این لحاظ پیشنهاد بدهم. وقتی شعر شاعران بصره را دیدم گفتم ما چه بخوانیم؟! نه اینکه شعر آن­ها بهتر از شعر ما بود، فضایش فرق می­کرد خیلی هیجانی بود و بیشتر بر اساس دروغ بود. مثلاً حضرت زینب وقتی وارد مجلس یزید می­شود از منظری که در تاریخ نبود، این‌قدر خیال عصیان کرده بود بر بقیه عناصر که به طنز نزدیک می­شد.
شعر آئینی از جمله شعرهایی است که کشورها می­توانند با هم تبادل داشته باشند چون از لحاظ مضمون یکی است و فقط زبان فرق دارد برای همین می­توان تجربه­ هایی را از عراق به اینجا منتقل کرد.آقای سید مهدی موسوی از قم که خطاط است کارش خیلی شباهت به کار یک عراقی داشت نمی­دانم شنیده بود یا نه، خیلی فضای دل‌چسب و خوبی داشت و می­توان آن­ها را ترجمه کرد و استفاده کرد. مثلاً نمونه ای بگویم از فضای تخیل شعر عربی وقتی یزید حضرت زینب(س) را دید گفت شمر را صدا کنید، شمر تو که گفتی امام حسین را کشتی؟ اینکه دست­های ابوالفضل در دستانش است، مانند امام علی که حرف می­زند، برو دوباره سپاه درست کن سر حضرت زینب را؛ وقتی این را به‌صورت شعر می­آورد خیلی جالب بود حماسه قشنگی در آن هست ولی بر اساس واقعیت نیست و خیال است!
به هرحال می شود با بقیه شاعران غیر فارسی هم جلساتی برپا کرد و از تجربیات آنها در سروده های آئینی استفاده کرد.
شب دهم یکی از مداحان می­گفت من شب دهم روضه می­خوانم. من را در آبادان دید، یک کاری از حضرت زینب برایش گفتم خیلی خوشش آمد گفت می­توانی برایم شعر درست کنی؟ گفتم نمی­دانم ولی سعی ام را می کنم بعد گفت:فقط چند نکته را در شعرت حتما بیاور، 13 آبان می­شود عاشورا و حتما از شهدا هم یاد کن و خصوصا از شهید فهمیده و دانش آموزان و موفقیت در تحصیل و...
اصلا یکسری چیزها گفت که اصطلاحا من«هنگ» کردم.

{خنده حضار}

سید محمدمهدی شفیعی:جالبه در رابطه با همین شعرهای سفارشی یک نفر از دوستان به من زنگ زد و گفت که لطفا یک شعر برایمان بگو با موضوع ولایتمداری که در آن اسم حضرت علی و مقام معظم رهبری هم باشد و موضوع ولایتپذیری را برای جوانان انقلابی انتقال دهد.
گفتم باشه حالا چند بیت باشه؟گفت:لطفا تک بیت باشد میخواهیم در دکور برنامه نصب کنیم.

{خنده حضار}

 روضه نیوز:آقای شفیعی حالا که باب صحبت را باز کردید،بسم الله کنید...

سید محمدمهدی شفیعی:به نظرم همه نکات گفته شد آقا سید محمد جواد هم برای بقیه چیزی نگذاشت.

{خنده حضار}

خروجی هیئت قرار است چه باشد؟
محمد جواد شرافت:حضرت آقا صحبت های خیلی خوبی نسبت به قضیه کربلا داشتند. ما می­گوییم امام حسین شهید شد اما نمی­گوییم چرا؟ ایشان فرمودند این نعمت است که خدا این صدا را به شما داده است و این جوانان که می­ آیند نعمت شما است در اختیار شما است. حالا چهار جوان لخت شوند بالا و پایین بپرند یعنی چه؟ خروجی نهایی هیئت این است؟! خیر، باید آموزه ­های دینی به این­ها بدهید که می شود جنبه تبلیغی مداح.
زمانی فکر می­کردم در ادبیات مان پندیات و اشعار تعلیمی داریم. الآن اشعار تعلیمی در شعرهای ما چگونه است. زمان سعدی در گلستان و بوستان می­ آمد. زمان صائب در تک بیت­ و مصرع ­های اخلاقی می­ آمد. الآن احساس ام این است اگر خودمان را ساخته باشیم اگر شاعر اهل بیت اخلاق حسنه داشته باشد در شعرش هم اخلاق هست. پندیاتی که امروز می­ تواند بروز کند دو بخش است: 1- «شعر آئینی» با هنرمندی کما اینکه شاعران سبک هندی ما هنرمندانه این پندیات را سروده اند:بطور مثال:

 دست طمع به پیش کسان می­کنی دراز
 پل بسته­ای که بگذری از آبروی خویش

بخش دوم طنز است.اگر طنز را جدی بگیریم به قول نصر آباد، گفتم برخی از شعرهای طنز شما آئینی است ما همیشه با طنز حجاب را مسخره کردیم اما شما بدحجابی را نقد کردی. بعد ایشان حرف قشنگی زد گفت به اعتقاد من طنز فاخر نهی از منکر است.
شما در مورد اختلاسات طنز بگویید این آبروی مملکت را می ­­برد این به نفع نظام است کاری که سعید بیابانکی کرد. حضرت آقا هم خیلی هوشمندانه طنز را اضافه کرد. شعر آئینی ما این قابلیت را دارد که پندیات را زنده کند.
آقای سنگری مطلب خوبی فرمودند،مطالب آقای سنگر بسیار مفید هستند.آخرین مطلبش این بود که ما در شعر فاطمی تا دم در رفتیم اما چرا داخل خانه نرفتیم؟ ما هزار بار این حرف­ ها را زدیم و خیلی تکراری شده است.

در شعر آئینی یک مشت دانه داریم که تسبیح نیست!

سید محمد مهدی شفیعی: دو مطلب خیلی سریع بگویم. مطلب اول را دوستان گفتند تأکید کنم اینکه مضمون خوب، مستند بودن، توجه به جایگاه اهل بیت، انتخاب لفظ و وزن خوب همه این­ها دانه­ های تسبیح هستند و عنایت اهل بین نخی است که این­ها را تبدیل به تسبیح می­کند ما گاهی اوقات دنبال آن عنایت نیستیم. ما در شعر آئینی هیچ چیز نداریم یک مشت دانه داریم که تسبیح نیست. گاهی وقت­ها هم آن عنایت هست این دانه ­ها را تنظیم نکردیم.

 مطلب دوم اینکه در شعر آئینی عموماً باید دو نکته را توجه کنیم. اول اینکه اهل بیت مثل ما انسان هستندأَنَابَشَرٌمِثلُکُم،نکته دوم اینکه اهل بیت مثل ما نیستند.اگر شاعر آئینی به این دونکته را ملتفت باشد موفق می شود.
لذا نباید تصاویر موهوم وخیالی از اهل بیت ساخت آن موقع همین می­ شود که فرمودند: تا دم در حضرت زهرا رفتیم اما داخل آن خانه نرفتیم از حضرت زهرا برای زن­هایمان الگو نداریم. و اهل بیت را چیزی فوق بشر می ­سازیم و مخاطب خود را از آن­ها دور می ­پندارد و می­گوید ما نمی ­توانیم همانند آن­ها شویم. اگر این­طور بود خدا پیغمبر را آدم نمی­آفرید، انسان آفرید که بشود الگوبرداری کنیم، گاهی ما این را خراب می­ کنیم. دوم اینکه اهل بیت مانند ما انسان نیستند اگر شاعر آئینی به این دو نکته توجه کند

بنده خدایی بود یک شعری خواند آقای میرشکاک می­خواست خفه ­اش کند که قضیه­ اش معروف شد، می­خواست رابطه حضرت علی و حضرت زهرا را توصیف کند یک فضای عاشقانه را ترسیم کرد که نه سیره همسرداری از آن در می ­آید و از یک طرف آن‌قدر شخصیت را پایین آورده که ممکن است من غزل عاشقانه بگویم و روز زن به زنم هدیه کنم در همین فضا بوده است. یا طوری توصیف روابط اهل بیت می­کند که شایسته نیست و این نمونه  در گفتن مداح­ ها هست و در شعر گفتن بدتر است چون شعر ماندگاری و مصیبتش بیشتر است.
روایتی ازامیرالمؤمنین هست که من از آنچه بر زبانتان می­ آورید پایین­ ترم، از آنچه در ذهنتان دارید بالاترم. این شده که میزان معرفت پایین آمده است و یک چیزهای خیالی درست می­کنیم که مردم نمی ­توانند آن­ها را الگو قرار دهند چون قابل تطبیق نیست. می­گویند داستان­ نویسی خوبی است که بتواند  شخصیت داستان  را با مخاطب همزاد پنداری کند. مخاطب خود را جای او بگذارد و بگوید من اگر جای او بودم چه می­کردم.
امیدوارم شعرها و شاعرها به آن نقطه آرمانی برسند.

روضه نیوز:تشکر از همه دوستان که وقتشان را در اختیارمان گذاشتند.

روضه نیوز، شنبه 6 تیر 1394

http://www.rozenews.com/print-9972.html